Kunst als ‘waarheidsprocedure’

Populisme, migratie, klimaatverandering, bestaansonzekerheid, de urgente onderwerpen waarmee we ons vandaag geconfronteerd zien, vragen om de onderzoekende blik van een kunstenaar. Hoe radicaler ik mij tijdens mijn kunstopleidingen onderdompelde in wat de ‘kunstwereld’ wordt genoemd, des te minder ik geïnteresseerd raakte in deze parallelle ‘werkelijkheid’. Ik vind namelijk dat kunst zich tijdelijk moet kunnen verhouden tot de krachten die spelen in de maatschappelijke ‘realiteit’. Kunst heeft ook een journalistieke functie; de uitkomsten van mijn praktijk zie ik als contextafhankelijk. Als dienstverlener houd ik me bezig met het sociale weefsel van een dorp, stad of wijk. Daarbij werk ik nauw samen met mensen uit de democratische driehoek ‒ bedrijven, overheid en burgers.

Omdat deze kunst aan de macht van besluitvorming raakt, ontstaat niet zelden frictie. De hedendaagse kunstenaar wordt immers bijna nooit op initiatief van beleidsmakers voor overleg uitgenodigd. Fondsen houden de hand op de knip, wanneer het kunstwerk niet voldoet aan de voorwaarden van de ‘white cube’. De verheerlijking van het individu en zijn of haar autonomie heeft als neutraliserend bijeffect dat de kunst permanent in de isoleer is beland. De toekomst ligt daarom in het verzet tegen deze krachten. De hedendaagse kunstpraktijk die ik voorsta, toont ons meer dan ooit de noodzaak om ons anders te organiseren. Als kunstenaars moeten we infiltreren in de betekenisvolle ‘platforms’ die onze huidige samenleving vormgeven.

De publicatie Basiskamp Entre Nous 2017. Een humanitaire missie in eigen land beschrijft het verbeeldingsproces van zo’n onderzoekend kunstproject. Dit basiskamp verhaalde over de vergeten geschiedenis van de Maatschappij van Weldadigheid en koppelde dit aan een onderzoek naar de verzorgingsstaat van morgen. De Maatschappij van Weldadigheid zorgde er namelijk in 1818 voor dat niet langer de kerk, maar de Nederlandse staat verantwoordelijk zou zijn voor het welzijn van zijn onderdanen. Hieruit ontstond de verzorgingsstaat die wij vandaag allemaal kennen. In de troonrede van 2013 noemde koning Willem Alexander de veranderende verzorgingsstaat voor het eerst de participatiesamenleving. Deze omschrijving was het resultaat van een politieke discussie over de betaalbaarheid van de verzorgingsstaat en lag in de lijn van geplande bezuinigingen op dit systeem. Niemand legde verder uit hoe dit participatieve model in de praktijk werkt. Basiskamp Entre Nous was het project waarin ik dit onderzocht. Het slagen van een participatiesamenleving vraagt immers om een context waarbij je iets overhebt voor een ander.

Basiskamp Entre Nous werd gerealiseerd vanuit het idee dat kennis en middelen in een participatiesamenleving buiten de marktlogica om beschikbaar kunnen worden gesteld in dienst van een maatschappelijk doel. Zoals buren die mantelzorg verlenen aan hun alleenstaande buurman, zo wilde ik met Basiskamp Entre Nous een gesprek ‘tussen ons’ faciliteren, om met elkaar na te kunnen denken over het functioneren van de verzorgingsstaat. Basiskamp Entre Nous werd na drie jaar onderhandelen gerealiseerd en was de optelsom van de bijdragen van actieve deelnemers. In zijn bijdrage ‘Het schootsveld’ schrijft Nils van Beek: ‘Basiskamp Entre Nous was een verschijning ‒ het openbaarde wat er wel en niet mogelijk was, en waar men elkaar binnen deze mogelijkheden wel en niet vond.’ Het basiskamp als ‘waarheidsprocedure’ heeft mij geleerd dat het mogelijk is om kunst op een alternatieve manier te ‘bewapenen’. Met deze publicatie hoop ik dan ook een lans te breken voor de mogelijkheden die kunnen ontstaan bij een multidisciplinaire openheid van het maatschappelijke veld.

Meer informatie en downloadlink: www.edwinstolk.nl/basiskamp.html

Basiskamp Entre Nous 2017 was een kunstproject dat in de maand september bij Frederiksoord in Drenthe werd gerealiseerd. In een militair basiskamp woonden hier twaalf kunstenaars, die in ruil voor een salaris aan maatschappelijke vraagstukken werkten. Denk dan aan onderwerpen als ouderenzorg, bijvoorbeeld in de gemeente Westerveld waar mensen relatief ver uit elkaar wonen, of aan de effecten van een krimpregio op het onderwijs. Gedurende vijf weekenden was er een publieksprogramma waarin onderwerpen werden besproken die gerelateerd zijn aan de verzorgingsstaat, bijvoorbeeld de democratie in nationaal en internationaal verband en werkgelegenheid en armoede. De kracht van dit kunstwerk lag vooral in de informele ruimte die hiermee werd gecreëerd.

Basiskamp Entre Nous 2017 werd mogelijk gemaakt door een bijzondere samenwerking met onder meer de Koninklijke Landmacht, de Maatschappij van Weldadigheid, de gemeente Westerveld, de provincie Drenthe en vele bedrijven, organisaties en vrijwilligers. Basiskamp Entre Nous werd financieel ondersteund door onder andere de provincie Drenthe en het Mondriaan Fonds. Basiskamp Entre Nous werd uitgevoerd in samenwerking met de Stichting KiK (Kunst in Kolderveen) en bedacht door kunstenaar Edwin Stolk.